Infekcje narządów płciowych u dziewcząt

Najczęstszym powodem wizyt dziewcząt w poradni ginekologicznej są infekcje narządów płciowych. Szacuje się, że rocznie do lekarza zgłasza się właśnie z takim problemem około 200 tysięcy dziewcząt, w tym aż 80 tysięcy poniżej 14 roku życia. Przyczyna zależy zarówno od wieku, chorób współistniejących, jak i od aktywności seksualnej młodej pacjentki, a wywoływać je mogą zarówno patogeny bakteryjne, grzybicze, wirusowe, pasożytnicze, jak i czynniki niezakaźne.

NA KAŻDYM ETAPIE ŻYCIA

Do około 3 miesiąca życia na noworodka wpływają jeszcze hormony łożyskowe oraz estrogeny pochodzące od matki. Kolejno następuje tzw. okres spokoju hormonalnego (ciszy hormonalnej), który trwa do około 10 roku życia dziewczynki, wówczas w pochwie nie znajduje się wydzielina, a jej błona śluzowa jest cienka. Dopiero u dziewcząt w okresie dojrzewania płciowego, kiedy to aktywność hormonalna znacznie się zwiększa, pojawia się pogrubienie błony śluzowej pochwy, a treść pochwowa jest obfita.

W każdym z tych etapów życia dziewczynki najważniejszy jest prawidłowy stosunek bakterii tlenowych do beztlenowych, który warunkuje utrzymanie prawidłowego ekosystemu pochwy. Należy również pamiętać, że w prawie 60% infekcje narządów płciowych u dziewcząt współistnieją z infekcjami układu moczowego (dlatego tak ważne jest wykonywanie dodatkowo badania moczu).

Zakażenia pojawiają się często jeszcze przed rozpoczęciem dojrzewania, w wieku 3-10 lat, a główną przyczyną infekcji może być nieprawidłowa higiena osobista. U dziewcząt starszych, które są aktywne seksualnie, u podłoża zakażeń leżą w większości infekcje przenoszone drogą płciową. Dodatkowo, przed pierwszą miesiączką zmiany zapalne występują częściej w okolicy zewnętrznych narządów płciowych, a u dziewcząt miesiączkujących – głównie obejmują wewnętrzne narządy płciowe.

Za stany zapalne sromu i pochwy w ginekologii dziecięcej i dziewczęcej najczęściej odpowiedzialne są bakterie, głównie paciorkowce A β-hemolizujące, paciorkowce z grupy B, gronkowce oraz bakteria E. coli (tzw. pałeczka okrężnicy). Dzieci bardzo często przenoszą bakterie wywołujące infekcje dróg oddechowych (np. paciorkowce z grupy A i B, gronkowce) na swoich dłoniach w okolicę sromu.

Ze względu na fakt, iż grzyby nie należą do fizjologicznej mikroflory pochwy przed okresem dojrzewania, zakażenia grzybicze zdarzają się niezwykle rzadko (około 1,5%), a w większości przypadków występują u młodej pacjentki, która ma dodatkowe czynniki sprzyjające, takie jak: cukrzyca, długotrwała antybiotykoterapia, immunoterapia czy zaburzenia odporności.

CZYNNIKI RYZYKA INFEKCJI

Do czynników, które sprzyjają występowaniu infekcji narządów płciowych u dziewcząt zalicza się:

  • czynniki fizjologiczne (występujące u każdej dziewczynki przed okresem dojrzewania)

    • bliskie sąsiedztwo cewki moczowej i odbytu;

    • słabo wykształcone wargi sromowe mniejsze;

    • brak poduszeczek tłuszczowych w wargach sromowych większych oraz brak owłosienia łonowego;

    • brak czynności hormonalnej oraz śluzu w obrębie narządu rodnego;

    • brak śluzu szyjkowego;

    • cienka atroficzna błona dziewicza.

  • czynniki egzogenne (zewnętrzne)

    • zła higiena osobista;

    • drażniące płyny do higieny intymnej, mydła, proszki;

    • zanieczyszczenia kałowe;

    • nieprawidłowo dobrana bielizna;

    • urazy sromu;

    • ciało obce w pochwie.

Dodatkowo inne czynniki, takie jak:

  • wady wrodzone (np. przetoki moczowodowe czy ektopia moczowodu);

  • choroby skóry (np. łuszczyca, atopowe zapalenie skóry);

  • masturbacja wczesnodziecięca;

  • wczesna aktywność seksualna, molestowanie seksualne;

  • używki (np. alkohol, narkotyki).

JAK ROZPOZNAĆ INFEKCJĘ?

Należy pamiętać, że nieleczone infekcje narządów płciowych u dziewcząt mogą prowadzić do powikłań w postaci zapalenia pęcherza moczowego, ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek oraz zespołu zapalenia miednicy mniejszej. Dlatego tak ważne jest, aby jak najszybciej zwrócić się o pomoc do lekarza specjalisty – ginekologa dziecięcego.

Infekcje narządów płciowych u dziewcząt możemy podejrzewać w przypadku pojawienia się:

  • upławów o różnym zabarwieniu, konsystencji i zapachu;

  • zaczerwienienia okolicy sromu, ujścia cewki moczowej, odbytu;

  • obrzęku i bolesności sromu i przedsionka pochwy;

  • bólu, pieczenia i świądu sromu, przedsionka pochwy czy ujścia zewnętrznego cewki moczowej podczas oddawania moczu i stolca;

  • krwawienia z dróg rodnych (5-10%);

  • okresowych dolegliwości bólowych podbrzusza nasilających się przy ucisku;

  • pęcherzyków, ubytków naskórka oraz ran okolicy sromu czy odbytu.

DIAGNOSTYKA I LECZENIE

Podczas wizyty w gabinecie ginekologicznym zostanie przeprowadzony dokładny wywiad kliniczny oraz rodzinny. Następnie przeprowadza się badanie, dzięki któremu lekarz może wizualnie dokładnie ocenić zewnętrzne narządy płciowe. U dziewcząt aktywnych seksualnie może się ono odbyć przy pomocy wziernika. W trakcie badania, jeżeli jest taka potrzeba, pobiera się materiał do badań mikrobiologicznych (badanie posiewu). Niejednokrotnie młoda pacjentka zostanie dodatkowo poproszona o oddanie moczu i/lub kału do dalszych badań.

Leczenie powinno być zgodne z wynikiem badania bakteriologicznego i obejmować indywidualnie dobraną antybiotykoterapię, która w zależności od nasilenia objawów będzie stosowana doustnie (bardzo rzadko) lub miejscowo na okolicę sromu (np. w postaci maści, kremów). Należy jednak pamiętać, że stosowanie antybiotyków może powodować wiele działań niepożądanych w postaci np. biegunki, grzybicy pochwy (tylko u dziewcząt po okresie dojrzewania), a nawet stanów zapalnych jelit i rozwinięcia antybiotykooporności.

Do działań, które mogą pomóc w zwalczeniu infekcji narządów płciowych u dziewcząt należą: częste obmywanie sromu oraz stosowanie nasiadówek (np. z kory dębu). Miejscowo należy stosować środki natłuszczające (np. emulsje oliwkowe, maści z witaminą A i E) – kilkukrotnie w ciągu dnia, maści z glikokortykosteroidami, a na ubytki i nadżerki – maści z antybiotykiem (zalecone przez lekarza).

PROBIOTYKI

Jak pokazują badania, skuteczną alternatywą dla antybiotykoterapii, którą można zastosować jako pierwszy wybór w leczeniu i profilaktyce infekcji narządów płciowych u dziewcząt są probiotyki. Aktualnie zalecane jest, aby u dziewcząt w okresie dojrzewania stosować probiotyki doustne lub dopochwowe np. Lactovaginal, który ma rejestrację już od pierwszej miesiączki. Zawierają one szczepy bakterii o potwierdzonej skuteczności, które są starannie wyselekcjonowane i mają zdolność kolonizacji pochwy. Dzięki temu możemy uniknąć działań niepożądanych wynikających ze stosowania antybiotykoterapii.

PROFILAKTYKA

Najważniejsza w infekcjach narządów płciowych jest profilaktyka. U dziewcząt do około 10 roku życia to właśnie niewłaściwa higiena osobista prowadzi do większości zakażeń. Bardzo istotnym elementem zaleceń higienicznych w tym wieku jest stosowanie emolientów do podmywania. Do polecanych środków należy również preparat Provag, który występuje w postaci emulsji zawierającej glicerynę, pantenol oraz alantoinę, a stosować go można już po ukończeniu 1 roku dziewczynki. Należy pamiętać, aby u dziewcząt unikać środków do higieny intymnej dla kobiet (w postaci żelu), płynów do kąpieli oraz wszelakich mydeł.

Bardzo ważne jest przekazanie dziewczętom wiedzy na temat nawyków w toalecie, które mogą zapobiec infekcjom – krocze należy wyciera

od przodu ku tyłowi, a na desce klozetowej dziewczynki powinny siadać z szeroko odchylonymi nogami. Dodatkowo, oprócz utrzymywania higieny osobistej, powinny nosić luźne ubrania, a także bieliznę wykonaną z bawełny. Należy również zapobiegać i leczyć zaparcia, jeśli takie występują.

SKLEJENIE WARG SROMOWYCH

Do sklejenia warg sromowych mniejszych, dochodzi zwykle przed pierwszą miesiączką, głównie między 6 miesiącem a 6 rokiem życia dziewczynki. Stan ten jest spowodowany niedoborem estrogenów, a w niektórych przypadkach może współistnieć ze stanem zapalnym narządów płciowych lub/i układu moczowego.

W przypadku sklejenia warg sromowych niewielkiego stopnia i braku objawów klinicznych nie jest potrzebna farmakoterapia, wystarczy wówczas obserwacja oraz profilaktyka infekcji narządów płciowych.

W przypadkach objawowych niezbędne jest zastosowanie miejscowo estrogenów zaleconych przez lekarza. Jedynie w wyjątkowych przypadkach potrzebne może być zastosowanie miejscowo maści z glikokortykosteroidami oraz większe interwencje.

U dziewcząt ze sklejeniem warg sromowych szczególnie ważna jest higiena osobista, częste mycie sromu z użyciem emulsji emolientowych oraz noszenie bawełnianej bielizny. Dodatkowo, nawet do kilku miesięcy, powinny być u nich stosowane miejscowo maści o neutralnym pH, które będą miały działanie natłuszczające – zawierające witaminę A, D, E, lanolinę, eucerynę i ewentualnie 1% kwas borny.